Anglo-Sakson Sistemi

Anglo-Sakson sistemi (Common Law sistemi)

İngiltere’de doğmuş olan bu sistem, başta İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Avustralya, Güney Afrika, Hindistan ve eski İngiliz sömürgesi olan bir çok ülkede uygulanmaktadır. Bu sisteme “common law sistemi” (“komın lo” okunur) de denir. Anglo-Sakson sisteminin, diğer bir ifadeyle common law sisteminin, başlıca özellikleri şunlardır:
1. Tedvin Edilmemiştir.-Bu sistemde hukuk tedvin edilmemiştir. Hukuk, örf ve adet kuralları ve çok sayıda mahkeme kararı ve dağınık hâlde bulunan çeşitli kanunlardan oluşur. Anglo-Sakson ülkelerinde kara Avrupası ülkelerinde olduğu gibi büyük medenî kanunlar, borçlar kanunları, ticaret kanunları yoktur.
2. Örf ve Adet, Hukukun Asli Kaynakları Arasında Yer Alır.-Anglo-sakson sisteminde örf ve adet kuralları hukukun asıl kaynakları arasındadır. Bu sistemde hakimler bir örf ve âdet kuralı varsa bunu uygulamak zorundadırlar.
3. İçtihadî Niteliktedir.- Anglo-Sakson hukuk sistemi esas itibarıyla içtihadî niteliktedir. Yani bu sistemde içtihad hukukun bir kaynağıdır. İçtihat örnek alınan mahkeme kararı demektir. Anglo-Sakson sisteminde bir mahkemenin vermiş olduğu bir kararda ifade ettiği ilke veya kural, hukuk kaynağı olarak kabul edilmektedir. Bu mahkeme önüne gelen benzer olaylarda bu ilke veya kurala göre karar verir. Keza üst mahkemelerin kararları da bütün alt mahkemeler tarafından izlenir. Kıta Avrupası ülkelerinde hakimler, genel soyut kanun kurallarını somut olaylara uygularlar. Oysa Anglo-Sakson hukukunda hakimler, ilk önce, önündeki olaya benzer olayda daha önce kendisinin veya üst mahkemelerin verdiği karar olup olmadığını araştırır. Böyle bir karar bulursa bunu örnek alır. Ona göre yeni olay hakkında karar verir. İşte bu nedenden dolayı, Anglo-Sakson hukukuna case law (vak'a hukuku; örnek olay hukuku) denir. Case law zor bir hukuk sistemidir; çünkü, mesela İngiltere’de örnek alınabilecek, yani emsal olarak kullanılabilecek 300.000 dolayında karar (precedent) vardır. İşte bu sistemde hukukun gerçek yaratıcısı bizzat hakimlerdir. Bu nedenle İngiliz hukuku bir “hakimler tarafından yaratılmış hukuk (judge-made law)”tur.
4. Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayrımı Yoktur.- Anglo-Sakson sisteminde kamu hukuku ve özel hukuk olarak ikiye ayrılmaz. Hukuk bütün dallarıyla aynı hukuktur ve buna “common law (ortak hukuk)” denir. Bu şu anlama gelir ki, özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklar hangi hukuka göre çözümleniyorsa, devlet ile özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklar da aynı hukuka göre çözümlenir.
5. Yargı Birliği İlkesi Geçerlidir.- Anglo-Sakson sisteminde yargı birliği hakimdir. Yani mahkemeler adli mahkemeler ve idare mahkemeleri şeklinde ikiye ayrılmamıştır. Tüm mahkemeler, değişik isimler taşısa da, aynı üst mahkemelere, nihayette tek ve en yüksek mahkemeye tabidir (Örneğin ABD’de Federal Yüksek Mahkeme). Bu şu anlama gelir, ister bir özel kişiye karşı dava açılsın, ister devlete karşı dava açılsın, davalı veya davacı kim olursa olun görevli mahkeme aynı mahkemedir. Kısacası bu common law sisteminde idare mahkemeleri ve bunların üst mahkemesi durumunda bir Danıştay yoktur